سنجش انتظارات تورمی

انتظارات تورمی به‌طور گسترده بر قیمت‌ها و تصمیمات اقتصادی افراد و کسب‌وکارها تاثیر دارد. در بسیاری از کشورها، شاخص انتظارات تورمی توسط بانک مرکزی و سازمان‌ آمار دولتی برآورد می‌شود و داده‌های آن به سیاستگذاران کمک می‌کند تا با تنظیم سیاست‌های پولی، انتظارات تورمی را مدیریت کنند. در ایران تاکنون این شاخص به‌صورت عمومی اعلام یا محاسبه نشده است. براساس گزارش بازوی پژوهشی مجلس، موسسه افکارسنجی ملت وابسته به مرکز پژوهش‌ها، از پاییز ۱۴۰۰ نظرسنجی‌های دوره‌ای را برای برآورد شاخص انتظارات تورمی آغاز کرده است. این گزارش بیان می‌کند که مرکز پژوهش‌ها قصد دارد گزارش‌های آن را از تابستان ۱۴۰۳ به‌صورت دوره‌ای منتشر کند؛ با‌این‌حال تاکنون آماری از آن منتشر نشده است.
انتظارات تورمی از طریق کانال‌های مختلف بر قیمت‌ها اثر می‌گذارد. سرمایه‌گذاران برای تصمیم‌گیری‌ به پیش‌بینی‌های قابل‌اعتماد از تورم نیاز دارند. بنگاه‌ها نیز باید برای تعیین قیمت‌ها، سرمایه‌گذاری و تصمیم‌گیری درباره نیازهای مالی و نقدینگی خود، نرخ تورم مورد انتظارشان را مشخص کنند. همچنین مصرف‌کنندگان هنگام تخصیص مصرف بین دوره فعلی و آینده، از اطلاعات مربوط به نرخ تورم آینده استفاده می‌کنند. در صورتی که انتظارات تورمی افزایش یابد، تمایل آنها به مصرف در دوره فعلی بیشتر می‌شود که می‌تواند افزایش قیمت‌ها را به دنبال داشته باشد. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در‌حال‌حاضر این شاخص در ایران یا محاسبه نمی‌شود یا در صورت محاسبه، به‌صورت عمومی اعلام نمی‌شود. این در حالی است که سیاستگذار باید با اعلام عمومی شاخص انتظارات تورمی و هدف‌گذاری آن، سیاست‌های پولی را به منظور مدیریت این انتظارات تنظیم کند. به همین دلیل، برآورد انتظارات تورمی در ایران می‌تواند بهبوددهنده سیاستگذاری‌ها باشد.
تورم در آینه نظرسنجی‌ها
نظرسنجی‌های مرتبط با انتظارات تورمی در کشورهای مختلف توسط بانک‌ مرکزی، سازمان‌ آمار دولتی، موسسات تحقیقاتی یا شرکت‌های خصوصی انجام می‌شود. این نظرسنجی‌ها از نظر نوع پرسش‌ یا پاسخ‌ قابل دسته‌بندی هستند. پرسش‌ها در این نظرسنجی‌ها ممکن است کیفی، کمی یا ترکیبی از هر دو نوع باشند. پرسش‌های کیفی معمولا درباره جهت حرکت تورم (افزایش، کاهش یا ثبات) در یک دوره زمانی خاص پرسیده می‌شود و شیوه بیان آن‌ از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. در مقابل، پرسش‌های کمی، برآوردی از دامنه تورم مورد انتظار در آینده یا درصد تغییر نقطه‌ای تورم را درخواست می‌کنند. در پرسش‌های ترکیبی، ابتدا جهت تورم آینده پرسیده می‌شود و در صورتی که پاسخ به افزایش یا کاهش اشاره داشته باشد، سپس یک برآورد نقطه‌ای یا یک بازه درصدی درخواست می‌شود.
از نظر نوع پاسخ‌ها، نظرسنجی‌های کیفی به دو دسته تقسیم می‌شوند: نظرسنجی‌های سه‌گانه و چندگانه. در نظرسنجی‌های سه‌گانه، سه گزینه پاسخ رایج وجود دارد: قیمت‌ها «افزایش خواهد یافت»، «کاهش خواهد یافت» و «تغییری نخواهد کرد». نظرسنجی‌های چندگانه پنج گزینه دارند که شامل مواردی همچون «کاهش قیمت‌ها»، «ثبات قیمت‌ها»، «افزایش با سرعت کمتر»، «افزایش با همان نرخ» و «افزایش با سرعت بیشتر» است. به طور کلی در اغلب نظرسنجی‌های کیفی از پاسخ‌های چندگانه استفاده می‌شود.
روش‌های برآورد انتظارات تورمی
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، روش‌های متعددی برای برآورد انتظارات تورمی بر اساس نظرسنجی‌های کیفی و کمی پیشنهاد شده است که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. روش‌های مبتنی بر نظرسنجی‌های کیفی شامل روش‌های آمار متوازن، روش احتمال، رگرسیون و تابع لجستیک هستند. همچنین برای محاسبه شاخص انتظارات تورمی مبتنی بر نظرسنجی‌های کمی از روش میانگین پیراسته استفاده می‌شود.
محاسبه انتظارات تورمی در ایران
موسسه افکارسنجی ملت، وابسته به مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، از پاییز سال ۱۴۰۰ افکارسنجی‌های اقتصادی را برای محاسبه این شاخص در ایران آغاز کرده است. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، جامعه آماری این افکارسنجی شامل تمامی افراد ۱۸ سال به بالا در مراکز استان‌های کشور است. نمونه‌گیری به صورت تصادفی ساده و متناسب با جمعیت هر استان انجام می‌شود تا پوشش کامل جمعیت مراکز استان‌ها فراهم شود. پس از انتخاب تصادفی خانوار، فرد نمونه به‌طور تصادفی از میان اعضای واجد شرایط خانوار انتخاب می‌شود و در صورت عدم دسترسی به فرد مورد نظر، تا سه مرحله برای انجام مصاحبه پیگیری صورت می‌گیرد. داده‌ها از طریق مصاحبه تلفنی گردآوری می‌شود و زمان اجرای این نظرسنجی در هفته سوم ماه میانی هر فصل است. در این گزارش، مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده است که قصد دارد از تابستان ۱۴۰۳گزارش‌های استخراج‌شده از این شاخص‌ها را به صورت دوره‌ای منتشر کند، با‌این‌حال تاکنون آماری از آن منتشر نشده است.
رصد انتظارات تورمی در برخی کشورها
مرکز پژوهش‌های مجلس در بخشی از این گزارش به وضعیت نظرسنجی در چند کشور پرداخته است. در این گزارش کشورهایی از جمله لهستان و مقدونیه و ایالات متحده و کشورهای اتحادیه اروپا در دسته روش‌های مبتنی بر نظرسنجی‌های کیفی بررسی شدند. همچنین دو کشور جمهوری چک و فرانسه در دسته روش‌های مبتنی بر نظرسنجی‌های کمی قرار گرفته‌اند. به عبارت دیگر نمونه‌هایی از هر یک از دو روش نظر سنجی کیفی یا کمی در کشورهای نامبرده مورد بررسی قرار گرفته‌اند. برای مثال در ایالات متحده نظرسنجی‌های دوره‌ای مربوط به مرکز نظرسنجی دانشگاه میشیگان بررسی شده است.